Chúng ta thường nghĩ "thành Phật" là một trạng thái nào đó siêu việt, xa lạ, nằm ngoài tầm với của phàm nhân. Một mục tiêu cao siêu mà phải qua vô lượng kiếp tu hành khổ hạnh, đoạn trừ hết vô minh, mới hy vọng đạt tới. Nhưng Thiền Tông không nhìn như vậy. Với Thiền, thành Phật không phải là sự trở thành, mà là sự trở về. Không phải là đạt được một điều gì mới, mà là thấy ra điều vốn đã hiện diện – nhưng bị che khuất bởi vô minh, bởi cái tôi, bởi những thói quen sâu kín trong tâm thức.
Chữ "kiến tánh thành Phật" có nghĩa là gì? Là thấy được bản tánh mình, thấy rõ cái đang biết, đang sống, đang hiện diện nơi ta – vốn không sinh, không diệt, không dơ, không sạch, không đến, không đi. Đó không phải là cái tôi nhỏ bé đầy lo lắng, không phải là vai trò xã hội, cũng không phải là những ký ức ta tự đồng hóa với "mình". Mà là bản tâm rỗng rang, thuần tịnh, luôn sáng biết và bất động trước mọi thăng trầm.
Ngay khi một người thực sự buông bỏ được cái tôi – dù chỉ trong khoảnh khắc – thì Phật tánh liền hiện bày. Khoảnh khắc đó không cần dài. Một sát-na cũng đủ để mở ra một chiều kích hoàn toàn khác của hiện hữu. Giống như bầu trời vốn luôn hiện hữu, chỉ bị mây che khuất. Khi mây tan, bầu trời không phải được sinh ra – mà chỉ hiển lộ.
Thành Phật, do đó, không có nghĩa là ta trở thành một con người "thánh thiện" theo tiêu chuẩn đạo đức thông thường. Mà là ta thấy rõ thực tướng của mình, không còn bị mê lầm bởi những lớp vỏ hình tướng, tâm lý, danh tính. Người giác ngộ không cần trở nên đặc biệt, bởi cái đặc biệt đã tan biến. Cái gì còn muốn "đặc biệt" thì vẫn thuộc về bản ngã – vẫn là cái chưa tan rã.
Ngay cả ý niệm "tôi muốn giác ngộ" – nếu không được thấy rõ – cũng là một trò chơi tinh vi của bản ngã. Vì sao? Vì cái "muốn" ấy vẫn là một hình thức khác của sự kháng cự với hiện tại. Nó nói rằng: "giây phút này chưa đủ – tôi cần trở thành điều gì đó khác hơn". Nhưng sự thật là: chỉ khi ta thôi muốn trở thành điều gì khác, và trọn vẹn với cái đang là – thì Phật tánh mới có thể hiển lộ.
Cho nên, thành Phật không phải là thêm vào cái gì, mà là lặng lẽ buông đi tất cả những gì không phải là mình. Không bám vào hình tướng, không nương tựa ý niệm, không đòi hỏi tương lai. Một khi tâm không còn bị lôi kéo bởi quá khứ hay kỳ vọng, thì thực tại sáng ngời, không còn ngăn cách giữa ta và chân như.
Chính trong sự đơn giản đó, có một vẻ đẹp thuần khiết. Không cần một hành vi "thiêng liêng" nào, không cần nghi lễ, không cần khuôn khổ – chỉ cần một giây phút hiện diện trọn vẹn với chính mình, không phân tích, không phán xét, không mong cầu. Ngay trong khoảnh khắc ấy, cái "tôi" tan biến, và cái không tên – cái Phật tánh vô ngã – liền hiển lộ.
Và vì thế, thành Phật không phải là đích đến ở cuối con đường. Thành Phật là thấy ra rằng: không có con đường nào cả – chỉ có bước chân hiện tại, và người bước chân chính là Phật đang đi.